SARAJEVO BILO I OSTALO AKADEMSKI CENTAR BIH
Pripremajući se za današnju priču o historijatu bosansko-hercegovačkih prosvjetnih i kulturnih dobara, ili još konkretnije – o bosansko-hercegovačkim univerzitetima, fakultetima i raznoraznim školskim i fakultetskim centrima, jedan moj sarajevski kućni prijatelj iz naše mladosti poslao mi je video klip bivšeg muftije Sandžačkog, rahmetli Muamera Zukorlića, u kojem muftija kaže.
Citiram:
- Podsjećam, “Bizantsko Carstvo” ili skraćeno “Bizant” istorijsko je ime Istočnog Carstva, koje je službeno priznato kada je Konstantin Veliki prebacio prijestonicu u takozvani Novi Rim, odnosno Carigrad - kazao je tada muftija Zukorlić i nastavio:
- Konačna podjela između dva dijela države dogodila se 395. godine, kada je car Teodozije Prvi Veliki darovao svog sina Arkadija Istokom, a drugog sina Honorija Zapadom. I dok je Zapadni dio Carstva u posljednjih stotinu pedeset godina propadao, Istočno Rimsko Carstvo preživjeće sve do 1460. godine, kada su i njegovu posljednju provinciju preuzeli Turci… A sada, ono najbitnije vam želim reći, poštovani prijatelji! Tada je, dragi moji, granica podjeljenog Carstva “vodila” - s’ obje strane države Bosne /!/ Dobro ste čuli: Sa obje strane Države Bosne! Bile su to prve uspostavljene evropske granice jedne države! Od sjevera, do juga…Ta istina skrivala se u dubinama prošlosti kao što “zmija krije svoje noge” i tako sve, do naših dana, i nigdje to niste mogli pročitati do danas, kada vam, evo, moja malenkost prvi put saopćava, ispričao je u mikrofone i kazao pred kamerama istaknuti intelektualac, kojem, po mišljenju mnogih, nije bilo ravnog na Balkanu.
Do sada nisam još nigdje pročitao da je neki kritičar iznio drugačiji stav spram srednjovjekovnih bosanskih granica…A i da jeste – bilo bi to protiv istine i pravde.
I tu je kraj spominjanja ovog izuzetno darovitog vjeroučitelja, muftije, mislioca, borca i znanstvenika u ovom našem tekstu.
Kasnije će me u stopu pratiti riječi rahmetli muftije, posebno kada sam, u zvaničnim bosansko-hercegovačkim javnim “papirima” i knjigama pročitao da je “...Sarajevo upisano na mapu evropskih akademskih centara Gazi Husrev-begovom vakufnamom, objavljenom i ozvaničenom 1537. godine”, što sam takođe prvi put čuo u svom životu!
Vjerujem da je za mnoge bila novina da je “…prve orijentalno - islamske gradske objekte na bosanskom području podigao upravo osnivač Sarajeva, Isa – beg Ishaković - prevashodno kao svoj vakuf, o čemu govori i najstariji osmanlijski dokument u Bosni – “Vakufnama Isa-bega Ishakovića”, koja je objelodanjena između prvog februara i trećeg marta 1462. godine”.
Iščitavajući te historijske retke shvatio sam da su brojni falsifikatori balkanske prošlosti, u širokom luku, zaobilazili činjenice i krili istinu nudeći javnosti svoje “stavove”, “mišljenja” i “plagijate”. Oni su se naprosto, kako tada, tako i dan – danas, utrkivali u negiranju stvarnih historijskih fakata i činjenica i predstavljali našu domovinu u negativnom kontekstu.
Nadati se da je “jednom bilo – sad se spominjalo”…
Cijenjeni čitaoci, u nastavku ćemo vam sada ispričati što se dešavalo u sferi vaspitno-obrazovnih institucija i ustanova u hiljadugodišnjoj zemlji Bosni. Ili, još konkretnije, govorićemo o svim našim univerzitetima, fakultetima i obrazovno-vaspitnim ustanovama i centrima, od Kulina bana, do naših dana.
Da vam se i to nađe pri ruci, kako bi ostalo što manje prostora za falsifikatore, a toga je pun ovaj prostor, zvani brdoviti Balkan.
Priču počinjemo podacima iz, ovdje gluho bilo, predvečerja Drugog svjetskog rata, kada su osnivane prve takozvane svjetovne visokoškolske ustanove.
Tako je godine 1940. osnovan prvi Poljoprivredno-šumarski, a četiri godine kasnije - i Medicinski fakultet.
Dvije godine kasnije, 1946, obnovljen je rad Medicinskog fakulteta, a otvoreni su i Pravni fakultet i Viša pedagoška škola. 1948. godine obnovljen je rad i Poljoprivredno-šumarskog fakulteta, a godinu dana kasnije grad je dobio i svoj prvi Tehnički fakultet.
Te godine, drugog decembra 1949., definitivno je proradio Sarajevski univerzitet, izborom prvog rektora.
A onda su se redali jedan po jedan fakultet. Ovim redom:
-Akademije likovnih i scenskih umjetnosti, Arhitektonski, Ekonomski, Elektrotehnički, pa potom fakulteti za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije, političkie nauke, sport i tjelesni odgoj, za saobraćaj i komunikacije, zatim zdravstvene studije, te Farmaceutski, Građevinski, Mašinski, Medicinski, Poljoprivredno-prehrambeni, Pravni, Prirodno-matematički, Stomatološki, Šumarski i Veterinarski fakultet i, najzad, Pedagoška akademija.
Istodobno, formirano je pet instituta: za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, za historiju, za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava, te za jezik i Orijentalni institut. Ozvaničeno je i formiranje ostalih članica – Kliničkog centra Univerziteta u Sarajevu i Nacionalne i univerzitetske biblioteke Bosne i Hercegovine, kao i pridruženog centra…Pa tu je i Fakultet za upravu, Katolički bogoslovni i Fakultet islamskih nauka, kao i Studentski centar, sa sjedištem u Sarajevu. Formirana su takođe tri univerzitetska centra – Univerzitetski tele-informatički, te centri za ljudska prava i inter-disciplinarne postdiplomske studije.
Sa osobitim zadovoljstvom ističem da su me naprosto zaboljeli prsti obje ruke, kucajući brojna slova još brojnijih institucija i ustanova.
Kako rekoh u uvodu, ovdje treba nebrojeno puta podsjetiti na činjenicu da je Sarajevo upisano na mapu akademskih centara u ovom dijelu Evrope Gazi Husrevbegovom vakufnamom iz 1537. godine, kada je osnovana ova biser biblioteka, najstarija institucija u okviru Univerziteta u Sarajevu. Ubrzo, nakon zamjene osmanske uprave austro-ugarskom, 1887. godine osnovane su Šerijatska sudačka škola, godinu dana kasnije Zemaljski muzej i dvije godine docnije Vrhbosanska katolička škola. Na stepen visoke škole dvije godine poslije uzdignuta je i Sarajevsko-reljevska pravoslavna bogoslovija.
Najviši organ Narodne Republike Bosne i Hercegovine – Skupština – donijela je 1949. godine Zakon o Univerzitetu, kojim se osniva Univerzitet u Sarajevu, tako da je izborom prvog rektora, dr. Vase Butozana, 2. decembra 1949. godine, Univerzitet u Sarajevu zvanično počeo sa radom.
Međunarodnim priznanjem države Bosne i Hercegovine, 1992. godine, Univerzitet u Sarajevu ušao je kao obuhvatna asocijacija devetenast fakulteta, tri akademije, četiri više škole u Sarajevu i dva fakulteta u Zenici.
Nakon rata u našoj zemlji 1996. godine Univerzitet u Sarajevu pristupio je evropskim programima podrške reformi visokog obrazovanja. Stvaran je ambijent za nastavak stabilnog i kontinuiranog razvoja i potpunije uključivanje Univerziteta u savremene evropske i svjetske akademske tokove.
Tako je Univerzitet već u akademskoj 2005/2006. godini krenuo u složeni proces reformi, prema bolonjskim principima i vrlo brzo se razvio i postao učesnik u nekoliko internacionalno umreženih programa trećeg ciklusa studija, koji nastoje slijediti “EHEA-ERA” standarde.
Stacionirani su univerzitetski objekti većine članica, kao i u Kampusu Univerziteta, smještenom na lokalitetu bivše kasarne „Maršal Tito“, gdje je locirano pet fakulteta i dva instituta, te dodatni obrazovni i drugi studentski sadržaji. Urađeni su glavni projekti i pribavljene urbanističke saglasnosti za dio objekata predviđenih prvom fazom realizacije Master plana Kampusa, a Master plan je dobio Kampus Planing Award, u Bostonu, 2004. godine.
Univerzitet u Sarajevu je danas velika i složena javna ustanova, čiju osnovnu strukturu čini trideset organizacionih jedinica, punopravnih članica - dvadeset i dva fakulteta, tri akademije i pet naučno-istraživačkih instituta, unutar šest grupacija iz područja društvenih, humanističkih, medicinskih, tehničkih, prirodno-matematičkih i biotehničkih nauka i umjetnosti.
Želim vas podsjetiti da su u ovom razdoblju uloge rektora obavljali Vaso Butozan /1949-1950 i 1952-1956. godina/, Drago Krndija 1950-1952, Edhem Čamo 1956-1960, Aleksandar Truić 1960-1965, Fazli Alikalfić 1965-1969, Hamdija Čemerlić 1969-1972, Zdravko Besarović 1972-1977, Arif Tanović 1977-1981, Božidar Berberović 1985-1988, te Nenad Kecmanović 1988-1991. godina. Potom su na mjesto rektora postavljani Jusuf Malić 1991- 1993, Faruk Selesković 1993-1995, Nedžad Mulabegović 1995-2000-te, Boris Tihi 2000-2004, Hasan Muratović 2004-2006, Faruk Čaklovica 2006-2012, Muharem Avdispahić 2012-2016 i, najzad, Rifat Škrijelj, koji tenutno upravlja Rektoratom šestu godinu zaredom.
Kao i drugdje po svijetu, očito da i Bosna i Hercegovina ima brojne univerzitete. Od Banje Luke, do Bihaća, Mostara, Istočnog Sarajeva, Sarajeva, Tuzle, Zenice…
Privatni univerziteti, uključujući samostalne visoke škole i koledže, otvoreni su u Travniku, Sarajevu, u Međugorju i Mostaru, zatim Međunarodni univerzitet “Filip Noel Baker”, Škola nauke i tehnologije i Fakultet javne uprave – sva tri dakle u gradu na Miljacki. U Banjoj Luci djeluju Američki univerzitet, Komunikološki koledž i univerziteti za poslovni inženjering i menadžment, zatim poslovne studije i Panevropski univerzitet “Apeiron”, Koledž za primjenjene i pravne nauke “Prometej”, dakle, svi u Banjoj Luci. U Bijeljini postoje “Univerzitet “Slobomir P”, Univerzitet Bijeljina i Univerzitet Sinergija, u Prijedoru Visoka škola za ekonomiju, u Travniku Univerzitet “Vitez”, u Gradišci Koledž za poslovni menadžment “Primus”…Univerziteti i fakulteti otvoreni su i u Distriktu Brčko, Kiseljaku, Goraždu, Cazinu, pa opet Tuzla – Visoka škola za finansije i računovodstvo….I da ne nabrajamo više.
Primjera radi, u studentskoj 2018-2019. na javnim univerzitetima studiralo je u Federaciji BiH oko pedeset i dvije hiljade, a na privatnim desetak hiljada studenata. U RS u tom vremenskom rasponu bilo je devetnaest hiljada studenata na javnim i oko šest hiljada i šesto na privatnim, a u Brčko Distriktu su mahom studenti, njih 1 117, studirali na privatnim univerzitetima.
Ukupno, u državi BiH je te godine na javnim univerzitetima studiralo oko 70 hiljada studenata, a na privatnim oko 17 hiljada.
Do 1975. godine Univerzitet u Sarajevu je bio jedini univerzitet u Bosni i Hercegovini, osnovni pokretač razvoja visokog obrazovanja i nauke u našoj zemlji, značajno doprinoseći utemeljenju Univerziteta u Banjaluci 1975., Univerziteta u Tuzli 1976. i Univerziteta u Mostaru 1977. godine.
U novo razdoblje, koje je nastupilo međunarodnim priznanjem države Bosne i Hercegovine, Univerzitet u Sarajevu je ušao kao obuhvatna asocijacija 19 fakulteta, tri akademije, četiri više škole u Sarajevu i dva fakulteta u Zenici.
Nastavljajući sa radom i čuvajući civilizacijske standarde u najtežim uvjetima u kojim se našla jedna evropska visokoobrazovna institucija u drugoj polovici 20. stoljeća, Univerzitet je stekao široko uvažavanje međunarodne akademske zajednice.
Zajedno sa ostalim univerzitetima u Bosni i Hercegovini, Univerzitet u Sarajevu je 1996. godine pristupio evropskim programima podrške reformi visokog obrazovanja. Taj period je obilježen djelovanjem Univerziteta na saniranju posljedica ratnih razaranja, stvaranju ambijenta za nastavak stabilnog i kontinuiranog razvoja i potpunije uključivanje Univerziteta u savremene evropske i svjetske akademske tokove.
Važno je istaći da je Univerzitet u Sarajevu, u periodu 1997-2000. godina, koordinirao na evropskom planu prvi TEMPUS projekt nastavnog plana i programa!
Polazeći od spoznaje o značaju dostizanja odgovarajućeg mjesta u evropskom prostoru visokog obrazovanja, Univerzitet je, kao cjelina, akademske 2005/2006. godine samostalno krenuo u složeni proces reformi prema bolonjskim principima.
Univerzitet je razvio ili učestvuje u nekoliko internacionalno umreženih programa trećeg ciklusa studija koji nastoje slijediti takozvane “EHEA-ERA” standarde.
Bosansko-hercegovački univerziteti i fakulteti nastoje kontinuirano jačati svoju ulogu odgovornih institucija, unutar društvene zajednice, u kojoj djeluju, ali i u širem društvenom kontekstu i okruženju i definitivno postaju središta naučnog i umjetničkog rada.
Zabilježio Velid Džindo
