PRVI SARAJEVSKI TRAMVAJ
Vjerovali ili ne: Sarajevo je bilo i ostalo – prvi grad na Balkanu i u srednjoj Evropi, koji je PRVI dobio svoj vlastiti tramvaj i istoimenu prugu, koja je bila duga tri kilometra i stotinu metara!
Oprostite nam naši dobri i dragi susjedi i prijatelji iz Beča, ali – tako je – kako je u knjige zapisano!
A u njima piše: Sarajevski tramvaj je prvo “umarširao” u olimpijski grad, pa tek onda u Beč i mnoge druge znamenite evropske gradove!
Te 1884. godine, u ranim jutarnji satima, oglasile su se brojne krampe i lopate. Počelo je kopanje i, kako se to kaže, “polaganje” šina, kojima će kasnije tutnjati sarajevski tramvaji i poskakivati putnici u njima.
Što od radosti, što od neravnina!
Tada su radnici i građani Sarajeva nazivali tramvaje “konjskom željeznicom”, jer su upravo prelijepi ati vozili prvi sarajevski tramvaj.
Ta prva, tri kilometra i stotinu metara duga pruga, protezala se od zgrade današnjeg Ekonomskog fakulteta, odakle je startovala, pa nastavljala svoj put kroz Ferhadiju ulicu, da bi potom izašla u današnju Titovu ulicu, tutnjala zatim prema Marijin dvoru i, napokon, završila svoju vožnju na Željezničkoj stanici.
Da, dragi naši mališani, okupljeni oko jedinstvenog i vrijednog tima, što se zove ABC Djeca, tako je počelo historijsko putešestvije tramvaja po šeher Sarajevu.
I kako tada, tako i danas.
Istina, bez konja i na strujni pogon.
Zanimljivo da je tada izgrađena samo jedna traka, kojom se kretao tramvaj u oba pravca. U to vrijeme jedan konj je mogao voziti samo dva kruga, kako bi što lakše podnio teret.
Tada se, očito, mislilo o konjima!
Pričao mi je jedan od najstarijih sarajevskih zaljubljenika u tramvaje Osman, rodom iz jednog mostarskog prigradskog naselja, da se prvi sarajevski tramvajdžija zvao Johan Hanke i da je tramvaj počeo saobraćati u Sarajevu prvog januara 1885. godine i to tačno u deset sati, po srednjo-evropskom vremenu! Sarajevo je tada imalo četvera tramvajska kola, koja su bila parkirana pred stanicom u Ferhadiji.
- Pričali su mi kolege kako su tada na svečanosti govorili brojni uglednici iz svijeta, kao i predstavnici Zemaljske vlade i Gradskog poglavarstva, veli Osman. Cijela ta svita je zatim sjela u tramvajska kola i za trinaest minuta odvezla se do gradskog kolodvora, odnosno stanice i vratila se nazad!
I sve je bilo, kako su rekli, “glatko, čisto i nečujno, kao na dlanu”, ispričao mi je moj dobri drug Osman, koji je cijeli radni vijek upravljao tramvajima.
Deset godna kasnije, prvog maja, na Međunarodni praznik rada, proradio je prvi električni tramvaj, koji je za sva vremena zamjenio dotadašnji tramvaj na konjsku vuču. Uz tramvajsku prugu urađena je i električna rasvjeta, pa su šetnice pored pruge bile krcate šetačima. Trasa električnog tramvaja vodila je od Željezničke stanice, koja se nalazila kod današnjeg hotela “Bristol”, pa sve do Latinske ćuprije, odnosno do Principovog mosta, nedaleko od prelijepe Baščaršije. U ovaj novi električni tramvaj, koji je imao dva vagona, moglo je stati dvadeset i četiri putnika. Zanimljivo je da su pušači imali svoj, a nepušači svoj vagon i da su se vozači i kondukteri oblačili svečano, kao što su to činili i za Bajram, Uskrs ili Vaskrs i druge vjerske i državne praznike.
U međuvremenu, pušenje je zabranjeno!
Jelde: I neka su!
U početku građani nisu imali povjerenja u električne tramvaje, tako da su tramvaji prazni kružili svojom putanjom. Sljedeće godine, šestog septembra 1896. godine, taj isti tramvaj zabilježio je rekordan broj prevezenih – čak tri hiljade i osamsto građana ili čak 15 posto od cjelokupnog gradskog stanovništva!
Ubrzo je produžena i pruga i to do Vijećnice, 1. decembra 1897. godine, a nepunu godinu dana poslije u saobraćaj je puštena još jedna linija, koja je “išla” Titovom ulicom, do Katedrale.
Konačno, preko Baščaršije su 1923. godine šinama povezane “Obala” i Titova ulica, a iza Tvornice duhana izgrađena je nova remiza, odnosno hangar, smještaj ili parking za tramvaje.
I dok su se Sarajevom utrkivali tramvaji na električni pogon, u Beču su još uvijek kola “pokretali” rasni austrougarski konji.
I danas se građani Sarajeva zahvaljuju Austriji i Češkoj na tramvaju – daru zapadnoevropskih sila tog vremena.
Ubrzo nakon dolaska prvog tramvaja u Sarajevo, u oktobru 1882. godine, u naš glavni grad stiže i prvi voz.
Tramvajski saobraćaj u Sarajevu se ubrzano modernizirao, a svoj tehnološki vrhunac doživio je krajem sedamdesetih godina prošlog stoljeća, kada je u naš glavni grad pristiglo devedeset čeških zglobnih tramvaja, u zamjenu sa popularne sarajevske “Vašingtonce”.
Do propasti tramvajskog saobraćaja došlo je u vrijeme agresije na našu domovinu Bosnu i Hercegovinu 1992. godine, kada je uništeno i zapaljeno bezmalo sve – i zgrade i tramvaji i trolejbusi!
U trenucima dok ovo pišemo iz, Češke, Turske i još nekih zemalja stižu najave uvoza više desetina tramvaja i trolejbusa.
Valjda sa njima stignu i bolji dani za kompaniju, koja se bavi gradskim prevozom, ali i za građane, koji sanjaju čiste i blistave tramvaje i trolejbuse!
Sarajevo i Sarajlije su i danas presretni što tramvaji u ovom prelijepom gradu postoje i tutnje punih stotinu trideset godina!
Na vašim licima vidim da je i vama milo, dragi naši mališani!
Pripremio Velid Džindo
