SREDNJOVJEKOVNI DRUMOVI BOSANSKI
Ovih dana često se spominje provjeren i tačan podatak da u Bosni i Hercegovini i dan danas, dakle, u dvadeset prvom stoljeću, postoje srednjovjekovni putevi, koji spajaju neke općine!
Jedan od njih je i onaj koji spaja lokalne zajednice Olovo i Sokolac, koji prolazi kroz poznato kulturno - historijsko mjesto Knežinu, koje je nadaleko poznato po bogatstvu stećaka, nišana, gromila i drugih spomenika kulture.
Povremeno i sam putujem tim drumom i uvjerio sam se da je zaista riječ o pravom srednjovjekovnom putu, kojim se putnici namjernici teško probijaju u ova moderna vremena!
Potaknut tim primjernom odlučih, dragi mališani, zaviriti u duboku istoriju bosanskoheregovačku i njene drumove.
A šta je drum, vjerovatno se pitate mnogi od vas?
Drum je put ili cesta, popločana usitnjenim kamenom.
U srednjem vijeku drumovi su imali vrlo važnu ulogu. Po nekim historičarma, srednjovjekovno razdoblje protezalo se od polovine trećeg stoljeća, do pada Zapadnog Rimskog carstva. Drugi, pak, tvrde da je ono završeno padom Carigrada, 1453. godine, a treći Kolumbovim otkrićem Amerike 1492. godine.
Bilo kako bilo, većina historičara se slaže da je to bilo vrijeme procvata trgovine i velikog rasta broja stanovnika na tom velikom prostoru. U ta vremena postojala je u zemlji Bosni mreža puteva, koji su spajali tadašnje velike trgovačke centre, poput Dubrovnika i Splita, te Rima, Atine, Carigrada i drugih gradova.
Naslanjajući se na trase ilirskih i rimskih drumova, stvarala se mreža puteva, kojima su trgovački karavani hodili od grada do grada.
Običan narod je živio teško i otuda brojne bune, ratovi i revolucije, u kojima su desetkovani tadašnji Evropljani, što od neimaštine, što od brojnih epidemija i bolesti, među kojima je po zlu posebno upamćena bolest kuga.
Što se tiče pravaca, kojima su se kretali kolski i karavanski putevi, najčešće su trasirane ceste i putevi dolinama rijeka i preko planinskih vijenaca, preko kojih su najstariji stanovnici savlađivali udaljenosti između sjevernih planinskih i južnih primorskih dijelova sadašnjeg evropskog kontinenta.
Nakon Osmanskog osvajanja Bosne 1463. godine, sultan Mehmed Drugi otvorio je direktnu vezu sa Firencom, koja je išla preko Dubrovnika. Proširivanje trgovine s italijanskim gradovima Firencom, Venecijom, Ankonom i drugim, ubrzalo je promet robe iz Bosne, koja je pristizala upravo bosanskim drumovima. Roba je u Istanbul dopremana cestama, preko Foče, Novog Pazara, Jedrena i Galipolja, te iz Dubrovnika i Splita brodovima.
Drumovi, kojima je iz Bosne pristizala roba za izvoz u Dubrovnik, Makarsku, Split i Šibenik, imali su veliki značaj, kako za Bosnu i Osmansko carstvo, tako i za izvoznike iz dalmatinskih luka.
Na tim putevima u mnogim gradovima i mjestima postojali su karavan saraji, koji su pružali besplatno prenoćište - konak za putnike. Osmanlije su shvatale važnost puteva iz Bosne ka primorskim lukama, ali i gradovima u susjednim državama.
Značajan je bio i bosanski karavanski promet u Skoplje, Beograd i Sofiju. Za takve velike karavane valjalo je osigurati i po dvadeset i pet rasnih konja, a 1638. godine iz Novog Pazara je u jadranske luke upućena pošiljka vune čak na tristo konja!
U petnaestom stoljeću, ali i prije i kasnije, najpoznatiji balkanski drum vodio je za Carigad kroz Moravsku, Nišavsku i Marićku dolinu i dalje, preko Vardarske doline je izlazio na Egejsko more.
Drugi put za Evropu vodio je kotlinama Save i Dunava i taj drum je imao kažu - svjetski značaj! Prolazio je kroz Trakiju, a gradili su ga Rimljani i imao je važan uticaj na život i razvitak Bosne i susjednih zemalja.
U vrijeme Osmanskih osvajanja Carigradski drum je povezivao Evropu i Aziju, odnosno Indiju i Daleki istok sa Zapadnom Evropom!
O putevima se staralo lokalno stanovništvo, a prvi saobraćajni objekti na Carigradskom drumu bile su menzilhane, poštanske i druge postaje, odnosno stanice ili konaci.
Među brojnim tadašnjim putopiscima ističe se izvjesni Benedikt Kuripešić, koji je rođen u Štajerskoj, u Austriji, 1490. godine.
Njegov “Putopis kroz Bosnu, Srbiju, Bugarsku i Rumeliju 1530” je jedan od najstarijih iz Osmanskog doba.
Iz obilja njegovih zapisa, bilježimo i ovaj, napisan u blizini jedinog olimpijskog grada na Zapadnom Balkanu!
“…U ponedjeljak, 12. septembra, predanismo u Rakovici, a sutradan, idući iz Rakovice, dođosmo u selo Blažuj… a zatim dođosmo do vode Bosne.U srijedu, 14. septembra, krenusmo preko širokog Vrhbosanskog Polja i prođosmo kroz varoš Vrhbosnu - Sarajevo, zapisao je hodoljub iz daleke Štajerske.
U srednjem vijeku glavni pravci i komunikacije bili su oni, koji su uspostavljeni između tadašnje zemlje Bosne i Dubrovnika i Splita, čime su Bosanci izlazili u mediteranski i zapadno - evropski prostor.
Ostalo je zapisano da je glavni put, koji je spajao Dubrovnik i bosanske vladarske rezidencije i rudarska središta u centralnoj Bosni, bio put čudnog naziva: Vio Narenta. Vodio je od Dubrovnika, preko naselja Drijeva, dolinom Neretve, a put je dalje vodio preko vijenca Prenja, do Vrapča i Konjica, i odatle dalje, prema gradu Visoko.
Nismo uspjeli saznati šta u prevodu znači riječ Narenta, ali smo saznali da to ime danas nosi hotel u primorskom gradu Metkoviću.
Druga značajna komunikacija zvala se Via Bosne ili Via Drine i ona je išla od Dubrovnika, prema istočnim dijelovima Bosanskog kraljevstva - preko vrhova planine Čemerno, izlazeći na Foču i nastavljajući put ka Goraždu, uz rijeku Drinu, do Borča, Prače, i još dalje - do Višegrada i Srebrenice.
Iz Dubrovnika put je skretao i u živopisni grad Trebinje, a odatle je putešestvije nastavljano Carigradskim drumom, koji je išao od Beograda, do Carigrada. Put prema Kotoru vodio je iz Trebinja i izlazio na Zetski put, koji je bio žila kucavica crnogorske rijeke, plahovite Zete.
Glavna komunikacija Bosne prema Splitu išla je preko Jajca i Bugojna.
Putovanja su obavljana konjima i kolima, u okviru karavana, radi bolje zaštite putnika. Na putevima su bile organizovane karavanske stanice, u kojima su putnici sa robom mogli da se odmore, prenoće i zamijene svoje tovarne životinje, poput kasnijih hanova i karavan saraja, iz osmanskog vremena. Mnoge karavanske stanice pretvorile su se u začetke prvih naselja, obzirom da je na tim stanicama domaće stanovništvo nudilo svoje proizvode ili nabavljalo robu, koja im je bila potrebna.
Eto, dragi mališani, toliko o putevima i drumovima bosanskim u srednjem vijeku i kasnije, a već u narednom tekstu podijelićemo priču sa vama o prevoznim sredstvima toga doba. Saznaćemo više detalja o kočijama i karavanima, koji su prolazili Kraljevinom Bosnom i njenim susjedstvom, do primorskih gradova, odakle su brodovima ljudi i robe nastavljali svoje putovanje za Rim, Ankonu, Carigrad i druga tadašnja i sadašnja trgovačka odredišta.
